ఢిల్లీలో వాయు కాలుష్యం తగ్గించేందుకు కృత్రిమ వర్షాలు !

కృత్రిమ వర్షం అంటే ఏమిటి?

దీనిని శాస్త్రీయంగా "క్లౌడ్ సీడింగ్" అని పిలుస్తారు. ఇది వాతావరణాన్ని మార్చే ఒక సంక్లిష్టమైన సాంకేతిక పద్ధతి. ఆకాశంలో అప్పటికే ఉన్న తేమతో కూడిన మేఘాలపై విమానాల ద్వారా సిల్వర్ అయోడైడ్, పొటాషియం అయోడైడ్, లేదా సాధారణ ఉప్పు వంటి హైగ్రోస్కోపిక్ (తేమను పీల్చుకునే) రసాయనాలను చల్లుతారు. ఈ రసాయనాలు మేఘాలలోని నీటి ఆవిరిని ఆకర్షించి, ఘనీభవించడానికి (condensation) ఉపయోగపడతాయి. అలా ఏర్పడిన చినుకులు బరువెక్కిన తర్వాత వర్షం రూపంలో భూమిపై పడతాయి. అయితే, ఈ ప్రక్రియ విజయవంతం కావాలంటే, వాతావరణంలో కనీసం 40% తేమతో కూడిన మేఘాలు తప్పనిసరిగా ఉండాలి. నిర్మలమైన ఆకాశంలో ఇది వర్షాన్ని సృష్టించలేదు.

ఢిల్లీ ప్రాజెక్ట్ మరియు దాని స్థితి:

ఈ పైలట్ ప్రాజెక్ట్ కోసం ఢిల్లీ ప్రభుత్వం ఐఐటీ-కాన్పూర్‌తో కలిసి పనిచేస్తోంది. ఇందుకోసం డైరెక్టరేట్ జనరల్ ఆఫ్ సివిల్ ఏవియేషన్ (DGCA) నుండి అవసరమైన అనుమతులు కూడా పొందారు. ఐఐటీ-కాన్పూర్ శాస్త్రవేత్తలు క్లౌడ్ సీడింగ్ కోసం తమ వద్ద ప్రత్యేకంగా మార్పులు చేసిన విమానం సిద్ధంగా ఉందని, అనువైన వాతావరణ పరిస్థితులు ఏర్పడగానే ప్రయోగాన్ని నిర్వహించగలమని ధృవీకరించారు.

ఈ ప్రయోగం విజయవంతం కావాలంటే వాతావరణ పరిస్థితులు పూర్తిగా సహకరించాలి. ఆకాశంలో తగినంత తేమ, మేఘాలు ఉన్నప్పుడు మాత్రమే భారత వాతావరణ శాఖ (IMD) ఇతర సంబంధిత ఏజెన్సీల అనుమతితో ఈ ప్రయోగాన్ని చేపట్టారు. గతంలో అనేకసార్లు వాతావరణ పరిస్థితులు అనుకూలించకపోవడం వల్ల ఈ ప్రయోగం వాయిదా పడింది. ఢిల్లీ పర్యావరణ శాఖ మంత్రి గోపాల్ రాయ్ చెప్పినట్లుగా, ప్రభుత్వం ఐఐటీ-కాన్పూర్ బృందంతో నిరంతరం సంప్రదింపులు జరుపుతూ, పరిస్థితులు అనుకూలంగా మారిన వెంటనే దీనిని అమలు చేయడానికి సిద్ధంగా ఉంది. 

కృత్రిమ వర్షం వల్ల ప్రయోజనాలు:

• తక్షణ ఉపశమనం: గాలిలోని ప్రమాదకరమైన దుమ్ము, ధూళి, కాలుష్య కణాలను వర్షం సమర్థవంతంగా శుభ్రపరుస్తుంది, దీనివల్ల గాలి నాణ్యత తక్షణమే మెరుగుపడుతుంది.
• కరువు నివారణ: కరువు పీడిత ప్రాంతాల్లో వర్షపాతాన్ని పెంచి, నీటి కొరతను తీర్చడానికి, వ్యవసాయాన్ని ఆదుకోవడానికి ఈ సాంకేతికత ఉపయోగపడుతుంది.

సవాళ్లు:

• పర్యావరణ ప్రభావం: మేఘాలపై చల్లే సిల్వర్ అయోడైడ్ వంటి రసాయనాల వల్ల పర్యావరణం, మనుషులు, జీవజాలంపై దీర్ఘకాలంలో ఎలాంటి ప్రభావం ఉంటుందోననే ఆందోళనలు ఉన్నాయి.
• అధిక వ్యయం: క్లౌడ్ సీడింగ్ ప్రక్రియ చాలా ఖర్చుతో కూడుకున్నది.
• వాతావరణంపై ఆధారపడటం: ఈ ప్రయోగం పూర్తిగా వాతావరణ పరిస్థితులపై ఆధారపడి ఉంటుంది. మేఘాలు, తేమ లేకపోతే ఇది విఫలమవుతుంది.
• అనూహ్య పరిణామాలు: కొన్నిసార్లు ఈ ప్రక్రియ అదుపు తప్పితే, అనుకోకుండా భారీ వర్షాలు, ఆమ్ల వర్షాలు లేదా వరదలు సంభవించే ప్రమాదం లేకపోలేదు.
• "వర్షపు దొంగతనం" వివాదం: ఒక ప్రాంతంలో కృత్రిమంగా వర్షం కురిపించడం వల్ల, సహజంగా మరో ప్రాంతానికి వెళ్లాల్సిన మేఘాలనుండి తేమను "దొంగిలించినట్లు" అవుతుందని, దీనివల్ల పొరుగు ప్రాంతాల్లో వర్షాభావ పరిస్థితులు ఏర్పడవచ్చనే వాదన ఉంది. ఇది భవిష్యత్తులో రాష్ట్రాల మధ్య నీటి హక్కుల వివాదాలకు దారితీయవచ్చు.

నిపుణుల అభిప్రాయం ప్రకారం, కృత్రిమ వర్షం అనేది ఢిల్లీ వంటి నగరాల్లో వాయు కాలుష్యానికి ఒక అత్యవసర, తాత్కాలిక ఉపశమన చర్య మాత్రమే కానీ, శాశ్వత పరిష్కారం కాదు. కాలుష్యానికి మూలకారణాలైన వాహన ఉద్గారాలు, పారిశ్రామిక వ్యర్థాలు, నిర్మాణ ధూళి మరియు పంట వ్యర్థాల దహనం వంటి సమస్యలను పరిష్కరించనంత కాలం, ఇలాంటి ప్రయోగాలు కేవలం తాత్కాలిక ప్రయోజనాలకే పరిమితమవుతాయి.